Hezarfen Ahmet Çelebi: Efsane mi Gerçek mi?
Tarihte çoğu zaman mitler ve gerçek hikayeler birbirine karışarak günümüze ulaşır. Bunun da en önemli sebepleri tarihin yazılmaması ve ardından efsaneleşerek dilden dile yayılarak değişmesi olarak sıralanabilir. Tarihi olayı her işitenin üzerine bir cümle de kendisinin eklediğini düşünürsek bu tarz bilgiler hatalı yorumlanabilir. Tarihi olay bu şekilde günümüze ulaştığında ise artık tarihi olay kisvesinden çıkarak daha ziyade efsane veya destan olarak anılır. Ancak bu durumun istisnaları da vardır. Kayıt altına alındığı halde gerçekleştiğinden emin olunamayan olaylar ve bir adım ilerisi; olayları gerçekleştirdiği iddia edilen kişilerin de hiç var olmamış olması. Hezarfen nam Ahmed Çelebi de bu konunun en tartışılan figürlerinden birisidir.
Evliya Çelebi’nin Seyahatnamesi
Ahmed Çelebi’nin gerçekten kanat takıp uçması olayını veya yaşayıp yaşamadığını tahlil edebilmek için isminin geçtiği belgeler incelenmelidir. Burada şerh düşelim; cümle içinde her ne kadar “belgeler” desek de Ahmed Çelebi ismine bir veya birden fazla hiçbir belgede rastlanmamıştır. Bir tarih belgesi olarak ele alınıp alınamayacağı tartışılsa da yalnızca meşhur seyyah Evliya Çelebi’nin Seyahatnamesi’nde kendisinin isminin ancak toplamda altı satır geçtiğini görülebilir. Bu eserde verilen bilgiler de oldukça sınırlıdır.
 |
| "Ahmed Çelebi ibtida Okmeydanı minberi üzere yıldız rüzgarı şiddetinde, kartal kanatlarıyla sekiz dokuz kere eflakta pervaz ederek talim edip badehu sultanım Saray Sinan Paşa köşkünden temaşa ederken Galata Kalesini ta zirve-i âlâsından Ahmed Çelebi lodos rüzgarı ile uçup Üsküdar'a Doğancılar Meydanına düştüğü gibi müsbittir badehu Murad Han bir kese altın ihsan edip..." |
Kendisi ve yaptıkları hakkında tek kaynak olan Evliya Çelebi’nin, on ciltten oluşan seyahatnamesinde sık sık bir edebi sanat olan mübalağadan yararlandığı bilinmektedir. Ayrıca eserinde doğruluğu şüpheli kısımların var olduğu gerçeği (örneğin Viyana’da İmparator I. Leopold ile görüşmesi ve imparatordan aldığı izin belgesiyle Danimarka, Hollanda ve Brandenburg’a gitmiş olması durumu gibi) ve kendisiyle çağdaş hiçbir kaynakta bu olaydan bahsedilmemesi gibi faktörler bu olayın gerçekleşmemiş olması ihtimalini kuvvetlendirmektedir. İnsanlı uçuş denemeleri Ahmed Çelebi’nin yaşadığı iddia edilen on yedinci yüzyılın ilk yarısından çok daha önceleri de denenmiş ve tarihi belgelerde yerini bulmuştur. Ancak Sultan tarafından Ahmed Çelebi’ye ihsan edildiği rivayet edilen mükafatın dahi bir kaynakta kanıtına rastlanamamış olması büyük bir eksikliktir.
İşin teknik kısmı ele alındığında ve gerekli hesaplamalar yapıldığında Ahmed Çelebi’nin Galata Kulesi’nden Doğancılar’a kadar 3200 metrelik mesafeyi uçması, kol ve kas gücüyle kuşları takliden kanat çırpmasının mümkün olmadığı, günümüz aerodinamik bilimin ışığı altında incelendiğinde bu uçuşun ancak hava akımlarından faydalanarak yükselip ilerleyebilen basit planörle mümkün olabileceği sanılmaktadır. Ancak bu planörün ve hesapların da bugünden bakarak hesaplanabileceği ve o zamanlarda bunun hesabının mümkün olmadığı da belirtilmiştir.
Sonuç olarak günün birinde bir belgeye rastlanması ihtimali varlığını sürdürse de Ahmed Çelebi’nin adına ve yaptıklarına ulaşabildiğimiz tek kaynağın çok güvenilir bir kaynak olmaması, olayın çağdaş başka bir yazar tarafından ele alınmamış olması, tarihi belgelerde kendisine verildiği iddia edilen mükafatın izine rastlanamaması gibi faktörler Ahmed Çelebi’nin ve bahsi geçen uçuşun gerçek olmadığını şimdilik kanıtlar niteliktedir.
Onur KARABAĞ
19.01.2020
REFERANSLAR
“İlber Ortaylı - Hezarfen Uçtu mu?”, Erişim 18 Ocak 2020.
https://www.youtube.com/watch?v=xhP9KIGCCDI
MUSTAFA KAÇAR, "HEZARFEN AHMED ÇELEBİ", TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/hezarfen-ahmed-celebi (18.01.2020).
TAHTALIOĞLU, Yiğit (2012, Mayıs), “Şu Galata Kulesi'nin Zirve-yi Âlâsından bir Hezarfen Uçtu”, Kokpit'ten Bakış Dergisi, Sayı.22: 49-56.sf
Vatan Gazetesi. “Katerina'da haklı Hezarfen'de haksız” Erişim 18 Ocak 2020.
http://www.gazetevatan.com/katerina-da-hakli-hezarfen-de-haksiz-13755-yasam/
“Chalabi, Hezārfen Aḥmet”, in Kalin, Ibrahim., Ayduz, Salim & Dagli, Caner (eds).,The Oxford Encyclopaedia of Philosophy, Science and Technology in Islam (New York: Oxford University Press, 2014), I, 128-129.
Yorumlar
Yorum Gönder